Όντας συνεπείς με τον λόγο και το πρόγραμμά μας, επιστρέψαμε ξανά στην διερεύνηση και ενημέρωση για ένα μείζον θέμα του διεθνούς αθλητισμού ή αν θέλετε – του πρωταθλητισμού. Ένα γνωστό ρητό λέει… «Άβυσσος η ψυχή του ανθρώπου» και προφανώς αναφέρεται σε όλους τους τομείς και πτυχές της ζωής μας, ωστόσο το #Aquafeed24 εστιάζει με το παρών θέμα, στην αθλητική ψυχολογία και την «άβυσσο» των πρωταθλητών του υγρού στίβου.
Μετά το πλούσιο 1ο μέρος του «Αθλητική Ψυχολογία: Η άβυσσος του πρωταθλητή» όπου η διεθνής παίκτρια Έλενα Ξενάκη μίλησε για την δική της εμπειρία στον πρωταθλητισμό και την αθλητική ψυχολογία, ενώ η Κωνσταντίνα Παρίδη μας ερμήνευσε την επιστημονική πλευρά των πραγμάτων ως ειδικός, παραθέτοντας διαφωτιστικές πληροφορίες για την πνευματικότητα και την ιδιαίτερη ψυχοσύνθεση ενός πρωταθλητή, επανερχόμαστε σήμερα με χαρά, περαιτέρω έρευνα, συζητήσεις και όρεξη για ενημέρωση με το εξίσου εποικοδομητικό 2ο μέρος.
Πηγαίνοντας στον Ναυτικό Όμιλο Βουλιαγμένης για να συναντήσουμε τον αρχηγό της ομάδας και Αργυρό Ολυμπιονίκη του Τόκιο, Μάριο Καπότση, δεν είχαμε συγκεκριμένο πλάνο κατεύθυνσης για την κουβέντα. Ούτως ή άλλως, συζητήσεις με θέματα όπως η αθλητική ψυχολογία δεν χρειάζονται προετοιμασία, παρά μόνο ανθρώπινη προσέγγιση και ενσυναίσθηση. Πέραν των τετριμμένων, μιλήσαμε με τον διακεκριμένο περιφερειακό για την παιδική του ηλικία στον αθλητισμό, τα δύσκολα πρώτα χρόνια στην μεγάλη κατηγορία, τις στιγμές που θα θυμάται για πάντα ως πιο έντονες ή φορτισμένες συναισθηματικά, τις αντιξοότητες πριν και μετά από κάθε μεγάλο βήμα του (είτε εγχώρια είτε στο εξωτερικό) και φυσικά, τους ανθρώπους που με την στήριξη τους έβαλαν το λιθαράκι τους στην μακρόχρονη και επιτυχή πορεία του.
Αφορμή σε ένα σημείο της συζήτησής μας, στάθηκαν πρόσφατα δημοσιεύματα που στο επίκεντρό τους είχαν διάσημο ποδοσφαιριστή, αναφερόμενα στην περίοδο της ζωής του που αντιμετώπιζε την κατάθλιψη. Πολλές φορές σκεφτόμαστε επιφανειακά και αναρωτιόμαστε: «πως γίνεται με τόση δόξα, κύρος, χρήματα, αναγνώριση και ταλέντο να έχει κανείς κατάθλιψη»;
Όπως εύστοχα ανέφερε και η Έλενα Ξενάκη στο 1ο μέρους του Αθλητική Ψυχολογία: «Η άβυσσος του πρωταθλητή», πολλοί αθλητές και αθλήτριες μπορεί να υποφέρουν από κατάθλιψη και να μην το γνωρίζουν! Η Κωνσταντίνα Παρίδη μας διαφώτισε για το φαινόμενο της αθλητικής εξουθένωσης, το οποίο σύμφωνα με μελέτες συνδέεται αμφίδρομα με την κατάθλιψη, ενώ ο Μάριος Καπότσης τόνισε ότι η παρουσία αθλητικού ψυχολόγου είναι απαραίτητη σε όλα τα ατομικά και ομαδικά σπορ – αν και ο σύλλογος του προαναφερόμενου ποδοσφαιριστή σίγουρα φρόντισε για την παρουσία ειδικού…
Η οπτική και εμπειρία του Μάριου Καπότση
«Είναι τέτοια η φύση του αθλήματος και ξεκινάς από πολύ νωρίς να έχεις απαιτήσεις και υποχρεώσεις… Θυμάμαι από 10-12 χρονών να κάνω κάθε μέρα προπόνηση, άρα περίπου από τότε κάνω πρωταθλητισμό. Ξεκίνησα από τις ακαδημίες του Παλαιού Φαλήρου, μετά πήγα στον Πανιώνιο όπου και ανδρώθηκα κατά κάποιον τρόπο, έπαιξα τα πρώτα μου παιχνίδια στην Α1 κλπ».
Για το άγχος στις μικρές ηλικίες και τον ρόλο του προπονητή, της οικογένειας και το πλαίσιο της αθλητικής ψυχολογίας…
«Περάσαμε όλοι από αυτό το παιδικό ή εφηβικό αθλητικό άγχος. Είναι πολύ σημαντικό όμως του πως καλλιεργείται στο μυαλό ενός παιδιού ο πρωταθλητισμός. Πρωταθλητισμός δεν είναι να βγαίνεις πάντα πρώτος. Σημαίνει να ξεπερνάς καθημερινά τον εαυτό σου και να κάνεις βήματα μπροστά – βήματα προόδου. Αυτή είναι η ουσία και αυτό δεν έπρεπε να περνά στα παιδιά από τους προπονητές, ειδικά στις μικρές ηλικίες… Ο προπονητής είναι και παιδαγωγός, η θέση του είναι λεπτή όταν μιλάμε για μικρά παιδιά. Όταν μιλάμε για ηλικίες 12-13-14 (δηλαδή πριν την εφηβεία), ο προπονητής είναι και παιδαγωγός (όπως και σε πολύ μικρότερες ηλικίες φυσικά). Θα πρέπει να εξηγεί στα παιδιά για ποιον λόγο κάνουν αθλητισμό ή πρωταθλητισμό και τι μπορεί να μας φέρει αυτό στην ζωή μας. Εγώ είχα σίγουρα αρκετά σημάδια άγχους από μικρός και λόγω δυσλεξίας. Είχα και έχω ακόμα δηλαδή δυσλεξία, η οποία για καλή μου τύχη διαπιστώθηκε σε μικρή ηλικία και πήγαινα σε ειδικό κέντρο στην Αθήνα γι’ αυτό, και δούλευα περισσότερο την ορθογραφία μου, την ανάγνωση την διάσπαση προσοχής κλπ. Όλα αυτά τα στοιχεία μου δημιουργούσαν ένα παραπάνω άγχος στον πρωταθλητισμό… Να ακούω πιο προσεκτικά τον προπονητή μου, να είμαι συγκεντρωμένος κλπ. Από την άλλη το ότι μπήκα σε ένα καλούπι μικρής κοινωνίας, όπως αυτή της υδατοσφαίρισης, με βοήθησε στο να δουλέψω αυτά τα στοιχεία μου, την διάσπαση προσοχής κλπ».
«Η οικογένεια σε «πάει» στον αθλητισμό, σε στηρίζει σε κάθε σου βήμα και είναι το Α-Ω. Οι γονείς δεν γνωρίζουν τον πρωταθλητισμό, γι’ αυτό και ο ρόλος του προπονητή σε αυτό το κομμάτι είναι ο πρωτεύοντας. Η οικογένεια πρέπει να είναι πάντα εκεί, να σε στηρίζει, να σε αγαπάει, να σου χτυπήσει την πλάτη σε κάθε αποτυχία, σε κάθε επιτυχία να χαρούν μαζί σου… Εγώ χαρακτηριστικά θυμάμαι τον εαυτό μου να παίζει και για τους γονείς μου όταν ήμουν μικρός – περίμενα την επιβράβευσή τους, ήθελα να τους κάνω περήφανους. Η οικογένεια είναι η αρχή όλων των πτυχών της ζωής, όχι μόνο στον αθλητισμό».
Το κομβικό σημείο της μετάβασης στον πρωταθλητισμό, τα πρώτα δείγματα πίεσης και υποχρεώσεων, οι στερήσεις και οι σχέσεις ζωής που προέκυψαν μέσα από τον υγρό στίβο…
«Περίπου στην ηλικία των 14 θυμάμαι αυτό το κομβικό σημείο. Ήμουν τότε στον Πανιώνιο και οι υποχρεώσεις ήταν πάρα πολλές τότε, κάναμε διπλές προπονήσεις – η πρωινή πριν το σχολείο και εκεί άλλαξε η «πίστα» για μένα. Ήρθαν για μένα πολύ περισσότερες υποχρεώσεις και ευθύνες τότε… το να μπω στην μεγαλύτερη ομάδα, να πάρω λίγο παραπάνω χρόνο συμμετοχής από το Εφήβων στο Νέων Ανδρών – δεν συζητάω καν για ανδρικό. Εκεί ήρθε η μεγάλη πίεση και συνειδητοποίησα ότι αυτό που κάνω τώρα το κάνω σοβαρά, δεν υπάρχουν περιθώρια… Αν χάσω προπονήσεις θα μείνω πίσω, θα με περάσουν οι άλλοι, αν πάω εκδρομή με το σχολείο θα έχω πρόβλημα με την ομάδα και τον προπονητή μου, και πολλά ακόμη. Εκεί αρχίσαν οι πιο μεγάλες θυσίες κατά κάποιον τρόπο».
«Στα όρια μου είχα φτάσει πολλές φορές και λόγω κούρασης, όχι μόνο λόγω πίεσης και στερήσεων. Επειδή όμως το αγαπούσα πάρα πολύ, δεν είχα σκεφτεί ποτέ να το παρατήσω. Σίγουρα μου έλειπαν πολλά πράγματα πάντως. Βόλτες καθημερινές για παράδειγμα δεν υφίστανται για εμάς – ίσως κάποια βόλτα το Σάββατο και αν… Βέβαια, σε κάλυπτε με άλλα πράγματα ο πρωταθλητισμός τότε και “γέμιζες”. Στο σχολείο μου τότε δεν υπήρχαν πολλά παιδιά που έκαναν πρωταθλητισμό και όσοι κάναμε νιώθαμε κάπως ξεχωριστοί… είχαμε μια παραπάνω υπερηφάνεια. Αυτό μας υπερκάλυπτε το άλλο κομμάτι…».
«Σίγουρα από τον κύκλο του πόλο ανέπτυξα σχέσεις ζωής. Σχέσεις που τις διατηρώ μέχρι και σήμερα, φίλους μου, κουμπάρους μου, που έκανα από το πόλο. Έχω βέβαια κρατήσει και πολύ καλούς μου φίλους από το σχολείο. Ο χαρακτήρας μου είναι τέτοιος που δεν μπορώ να ζήσω “ένα πράγμα” – κάνοντας αυτό το ένα πράγμα είναι σαν να ζεις μια ζωή μόνο… Εμένα μ’ αρέσει να κάνω κι άλλα πράγματα. Είναι ο χαρακτήρας έτσι και μου αρέσει να έχω και άλλες ασχολίες, να γνωρίζω καινούργιους ανθρώπους, να αναπτύσσω νέες φιλίες, αλλά ο πυρήνας ο δικός μου – πέρα από την οικογένεια – είναι από το άθλημά μου».
Για τις δυσκολίες των προηγούμενων ετών, το στρες και το αγωνιστικό άγχος, αλλά και την ρουτίνα αυτοσυγκέντρωσης και χαλάρωσης που βοηθά πλήθος αθλητών…
«Η γενιά μου και εγώ, είμαστε από τα παιδιά που ανδρωθήκαμε στην κρίση. Δηλαδή όταν υπογράφαμε τα πρώτα μας συμβόλαια στο πόλο και υπήρχε οικονομική κρίση, τα χρήματα ήταν αστεία. Έτυχε κιόλας τα δύο πρώτα χρόνια να είμαι στον Πανιώνιο και να μην πληρώνομαι, να μην πληρώνουν δηλαδή όλο το ανδρικό τμήμα – ουσιαστικά αυτή την πρώτη διετία έπαιζα τσάμπα. Είχα πάρα πολύ μεγάλο άγχος για το τι θα κάνω στην ζωή μου, το πως θα προχωρήσω, το πως θα πορευτώ… Έβλεπα ότι τα χρήματα είναι λίγα, ότι με τα χρήματα αυτά δεν μπορώ να χτίσω τα όνειρα που θέλω, παρόλα αυτά οι εποχές αλλάξαν πολύ γρήγορα. Όχι ότι ξαφνικά το πόλο σου δίνει πάρα πολλά χρήματα, όμως ήρθαν κάποιες διακρίσεις από την Εθνική ομάδα με άλλη αναγνωρισιμότητα, κάποια καλύτερα συμβόλαια. Παράλληλα όμως, έχτιζα και τις ακαδημαϊκές μου γνώσεις, πήρα το πτυχίο μου. Σε παλαιότερες γενιές θα δεις ότι οι παίκτες δεν επέλεξαν τις σπουδές, ήταν λίγο πιο καλά τα χρήματα τότε, δεν υπήρχε σαν προτεραιότητα. Οι επόμενες γενιές, από την δική μου και μετά ουσιαστικά, όλα τα παιδιά σπουδάζουν παράλληλα – κι αυτό είναι πολύ θετικό όχι μόνο σχετικά με το μέλλον του καθενός, αλλά όλο το σύνολο του αθλητισμού».
«Υπάρχει το δημιουργικό άγχος – που ακόμα και τώρα το έχω. Πριν από κάθε σημαντικό παιχνίδι, όπως αυτό με την Noisy ή την Ραντνίτσκι, έχω κάποιο μικρό στρες και άγχος, όμως από την στιγμή που ξεκινάει το παιχνίδι το ξεχνάω, είναι μέχρι να φτάσεις στην κάθε κατάσταση δηλαδή. Αυτό νομίζω ότι δεν θα φύγει ποτέ – ποτέ δεν είσαι τελείως χαλαρός. Όταν είσαι τελείως χαλαρός φεύγεις κι από το κομμάτι της ετοιμότητας και αυτή η σκέψη του «τι θα κάνω / πως θα το κάνω / πως θα το αντιμετωπίσω;» σε κρατάει σε μια εγρήγορση κι αυτό στον πρωταθλητισμό το θέλουμε. Υπήρχαν και περιπτώσεις βέβαια, που το άγχος σε κυρίευε – το πιο πρόσφατο που θυμάμαι ήταν στο προ-ολυμπιακό τουρνουά. Τότε που ουσιαστικά με μία ήττα έμενες εκτός, είχαμε πάρα πολύ άγχος και ήταν πρωτόγνωρο για εμάς. Πραγματικά τότε υπήρχε πάρα πολύ μεγάλη πίεση και για μένα ήταν το peak μου σε αυτόν τον τομέα».
«Οι περισσότεροι αθλητές που γνωρίζω έχουν μια σειρά πραγμάτων ή συνηθειών που μας βοηθούν να κάνουμε πριν από κάθε αγώνα. Βάζουμε για παράδειγμα τα παπούτσια μας στην ίδια συγκεκριμένη θέση, κάνουμε το ίδιο ζέσταμα, τρώμε το ίδιο φαγητό, σκεφτόμαστε συγκεκριμένα πράγματα… όλα αυτά είναι μια διαδικασία που μέχρι να φτάσεις στο παιχνίδι σε βοηθά και να αντιμετωπίσεις το άγχος και να διαχειριστείς τον εαυτό σου».
Για το φαινόμενο της αθλητικής εξουθένωσης ή περιόδους υπερπροπόνησης και τα βήματα προόδου που πρέπει να σημειώσει η ελληνική υδατοσφαίριση σε θέματα τεχνογνωσίας… Ο Μάριος Καπότσης μιλά για την αβεβαιότητα που κρύβει ο επαγγελματικός αθλητισμός, πολλώ δεν μάλλον ο υγρός στίβος και την πρόκληση κάθε νέας χρονιάς.
«Υπήρχαν περίοδοι της ζωής μου και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό (που είχα πάει αποκλειστικά για να αγωνίζομαι και να προπονούμαι ουσιαστικά) που έκανα τόση προπόνηση και η ζωή μου περιστρεφόταν γύρω από το πόλο… και με τον Ολυμπιακό παλαιότερα και με την Εθνική ομάδα. Όλο αυτό είναι λίγο προβληματικό στο άθλημα μας – βλέποντας άλλα σπορ που έχουν καλύτερη τεχνογνωσία και εξέλιξη (πχ ποδόσφαιρο, μπάσκετ), τα οποία έχουν περιορίσει τις ώρες κάνοντας ποιοτικότερη προπόνηση – παρά ποσοτική. Αυτό θα ήταν καλό να έρθει και στην Ελλάδα σταδιακά, χρειάζεται οπωσδήποτε την συμβολή εργοφυσιολόγων, ανθρώπων που έχουν εξειδικευτεί σε αυτό, ψυχολόγους που μπορούν να καταρτίσουν προπονητές και τεχνικούς… Να είναι δηλαδή, όλο αυτό πιο ομαλό και υγιές. Συγκεκριμένα, στην ομάδα μας εδώ στο ΝΟΒ εντάχθηκε αθλητικός ψυχολόγος από πέρσι και είναι διαθέσιμος και για ομαδικά, αλλά και για ατομικά προγράμματα. Το κακό είναι ότι αυτό αποτελεί πολυτέλεια για κάποιες ομάδες, γι’ αυτό και ως πρόεδρος του ΣΕΑΥ θα κοιτάξω να συνεργαστούμε με έναν αθλητικό ψυχολόγο, ο οποίος θα είναι διαθέσιμος να στηρίξει οποιονδήποτε αθλητή ή αθλήτρια. Το θεωρώ υπέρ-απαραίτητο».
«Η αβεβαιότητα που διακατέχει κάθε αθλητή σε κάθε νέα χρονιά ή ξεκίνημα είναι πλέον κάτι συνηθισμένο. Καταστάσεις που σχετίζονται με τις θέσεις των αθλητών στους συλλόγους ή τις εθνικές ομάδες έχουμε δει να γίνονται και παλιότερα και σήμερα. Κάθε χρονιά ο αθλητής πρέπει να αποδείξει τις ικανότητές του και την αγωνιστική του αξία κι αυτό γιατί κάθε σεζόν δεν ξεκινά το ίδιο καλά, τόσο σε προσωπικό όσο και σε ομαδικό επίπεδο. Οπότε κάθε χρονιά είναι μια πρόκληση…».
Για την πιο δύσκολη – μεταβατική περίοδο ως αθλητής, το άγχος των προσωπικών στόχων και τις πιο έντονες αγωνιστικές στιγμές της καριέρας του…
«Νομίζω η πιο δύσκολη περίοδος για μένα ήταν όταν έκανα το βήμα από τον Πανιώνιο στον Ολυμπιακό… άλλαξαν πολλά πράγματα για μένα τότε. Επίσης, όταν έφυγα από τον Ολυμπιακό αργότερα και ήρθα στην Βουλιαγμένη την πρώτη φορά, πάλι ήταν μεγάλο βήμα για μένα. Πέραν αυτών, αρκετά δύσκολα για μένα ήταν η μεταγραφή μου στην Στεάουα. Πηγαίνοντας στο εξωτερικό είδα διαφορετικά πράγματα, ήμουν μόνος μου, δεν είχα την καθημερινή στήριξη της οικογένειας μου, δεν είχα κοντά τους δικούς μου ανθρώπους και έπρεπε να τα βγάλω πέρα σε μια χώρα που για τα δικά μας δεδομένη είναι λίγο πιο δύσκολη. Βάζοντας όμως όλα αυτά κάτω, το μεγαλύτερο μου όνειρο που ξεχώριζε ήταν το να ενταχθώ στην Εθνική ομάδα και να πάω στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Πάλεψα πάρα πολύ γι’ αυτό και όσοι με ξέρουν από τον χώρο, γνωρίζουν καλά την πορεία μου… Αυτό το κομμάτι για μένα ήταν και το πιο αγχώδες, όντας ο προσωπικός μου στόχος».
«Ένα παιχνίδι που με στιγμάτισε ως αθλητή και το θυμάμαι πολύ έντονα ήταν εκείνο στο προ-ολυμπιακό τουρνουά απέναντι στους Ρώσους, που για εμάς ήταν ματς «θάνατος» – κάτι σαν νοκ-άουτ γιατί μετά θα παίζαμε με μια σειρά δυσκολότερων αντιπάλων και η πρόκριση θα απομακρυνόταν. Θυμάμαι τεράστια πίεση τότε και νομίζω είναι ο αγώνας που έχω ζήσει εντονότερα στην ζωή μου… Τα πρώτα παιχνίδια (3-4) στους Ομίλους των Ολυμπιακών Αγώνων επίσης με έχουν στιγματίσει θετικά».
Για την απαιτούμενη και αναγκαία στήριξη που χρειάζεται κανείς στον πρωταθλητισμό, την θέση της πολιτείας στο έργο ενός αθλητή και η… «μοίρα» του αθλητή
«Έχω μιλήσει πολλές φορές για το ψυχολογικό υπόβαθρο που απαιτείται σε έναν πρωταθλητή… Όσες φορές μου έχει δοθεί η ευκαιρία μάλιστα να μιλήσω δημοσίως δεν αναφέρομαι μόνο στο πόλο. Η στήριξη που πρέπει να έχει ένας αθλητής και ξεκινά από την οικογένεια του, επεκτεινόμενη στον περίγυρό του, είναι τεράστια. Στερείται πάρα πολλά και όλο αυτό που θυσιάζει είναι πολύ μεγάλο. Αυτό πρέπει να γίνει αντιληπτό από την κοινωνία και τον κόσμο, γιατί ουσιαστικά επιστρέφει πίσω στην ίδια την πολιτεία. Ο αθλητής πρέπει να στηρίζεται και να γνωρίζει ότι αν καταφέρει κάποια πράγματα θα μπορεί να ζήσει μετά… Έτσι θα επιλέξει να κάνει πρωταθλητισμό. Ο αθλητισμός είναι πολιτισμός και γεννά προσωπικότητες που θα επωφελήσουν την κοινωνία. Δεν έχουν σημασία ούτε τα χρήματα, ούτε η φήμη… ίσα ίσα, όσο μεγαλύτερη η φήμη, τόσο μεγαλύτερη και η πίεση που δέχεσαι. Διακυβεύονται πάρα πολλά και σίγουρα, η ψυχολογία και η “καρδούλα” του καθενός είναι ένας ολόκληρος – διαφορετικός κόσμος».
«Ένας αθλητής κουβαλά συνέχεια την σκέψη ότι πρέπει να αποδείξει “κάτι” σε “κάποιον”. Πρέπει να αποδείξεις στον εαυτό σου, στους συμπαίκτες σου, στην ομάδα σου που σε πληρώνει, στον προπονητή σου, στον ομοσπονδιακό προπονητή που θα σε κρίνει και θα καθορίσει αν θα είσαι ή όχι στην Εθνική… Όλα αυτά έχουν ένα βάρος».
«Μοιραία ο αθλητής κρίνεται από τα κατορθώματα και την απόδοσή του. Δηλαδή, από την στιγμή που ο πρωταθλητισμός σε βάζει στην διαδικασία του να πιάσεις / πετύχεις έναν στόχο, είναι μοιραίο να χαρακτηριστείς από αυτό. Το να κερδίσω, το να πάρω το πρωτάθλημα, το να πάρω το κύπελλο είναι η απόδειξη ότι το αποτέλεσμα κρίνει τα πάντα. Οπότε, δεν ξέρω αν μπορεί να αποβάλλουμε αυτή την σύνδεση, σίγουρα όμως μπορεί να υποστηριχθεί. Και σίγουρα πρέπει να λάβουμε υπόψιν και εξωγενείς παράγοντες που επηρεάζουν την ζωή μας και συνεπώς την αγωνιστική μας εικόνα».
Τι θα έλεγε ο Μάριος Καπότσης στον «μικρότερο» εαυτό του; Τι θα άλλαζε στην αντιμετώπισή του για το άθλημα; Το ουσιαστικό μήνυμα για τον κάθε θεατή ή φίλο του υγρού στίβου.
«Τώρα που έχω φτάσει στην ηλικία των 31 και ξέρω ότι δεν έχω πολλά χρόνια ακόμη να παίξω, γνωρίζω το λάθος που έκανα λόγω πίεσης, λόγω στρες και λόγω κατορθωμάτων που ήθελα να πετύχω. Είναι ότι κάποια πράγματα δεν τα απολάμβανα τόσο πολύ… Σίγουρα αν γυρνούσα τον χρόνο πίσω δεν θα ήμουν τόσο πιεστικός με τον εαυτό μου. Έκρινα και πίεζα πολύ τον εαυτό μου, στεναχωριόμουν πολύ όταν δεν ερχόταν κάτι. Κάθε μία ήττα ήταν μια μίνι κατάθλιψη ας πούμε… Για ένα μικρό χρονικό διάστημα δεν μιλιόμουν. Κι άλλοι αθλητές το περνάνε αυτό. Τώρα που το βλέπω από “μακριά”, θα το αντιμετώπιζα με άλλη ματιά όλο το κομμάτι του πρωταθλητισμού – πιο ρομαντικά, για την ακρίβεια. Να συνειδητοποιούσα ότι υπάρχει κι άλλος χρόνος, να δω τα λάθη μου και να έχω μια πιο σοφή ματιά. Όλα αυτά ίσως να μου τα υποδείκνυε ένας ειδικός, εάν υπήρχε τότε…».
«Δεν μπορείς να πεις κάτι στον απλό θεατή και καλώς ή κακώς δεν μπορείς να τον βάλεις νοητά σε μια διαδικασία που ούτε έχει περάσει, ούτε έχει φανταστεί… Σίγουρα, να μην κρίνει κανείς τον κάθε αθλητή ελαφριά και στους πιο μικρούς αθλητές θα έλεγε το “κλισέ” αλλά σημαντικότερο… να αγαπάνε αυτό που κάνουν και να έχουν ανθρώπους δίπλα τους που θα τους στηρίζουν. Αυτά τα δύο για μένα είναι τα πιο σημαντικά – να έχεις είτε την οικογένειά σου ή κάποιους φίλους σου, που αισθάνεσαι ότι είναι βράχοι δίπλα σου και αυτό που κάνεις να το αγαπάς στο 100%. Είναι πολύ απλές συμβουλές, όμως αυτή είναι η αλήθεια. Για μένα – με διαφορά – ο “βράχος μου” ήταν η οικογένεια μου. Μέντορες είχα πολλούς και ακόμη έχω, απόκτησα πρότυπα και εγκάρδιους φίλους μέσα από το άθλημα…».
